Ακρωτήρι: Η πρώτη αξινιά... | Akrotiri: The first dig...

Ο Βαγγέλης Αλεφραγκής, ο πρώτος εργάτης που έσκαψε στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης για τον αρχαιολόγο Σπύρο Μαρινάτο, αφηγείται την ανακάλυψη του προϊστορικού οικισμού...

Βαγγέλης: Ο πρώτος εργάτης που πήγε στην ανασκαφή και έβαλε την πρώτη αξινιά ήμουν εγώ. Επί Μαρινάτου ήμουν εγώ…
Γιάννης: Φορούσε γκέτες ο Μαρινάτος;
Βαγγέλης: Ήμουν εγώ… Ο Μαρινάτος ήταν ένας λεβέντης άντρας ψηλός με ένα καπέλο έτσι μεγάλο…
Γιάννης: Σομπρέρο
Μιχάλης: Κάσκα! Κάσκα! Και όλο στρατιωτικά ρούχα
Βαγγέλης: Έτσι…
Γιάννης: Και ένα βίτσι… μια βέργα…
Βαγγέλης: Όταν πήγα δεν είχε βέργα… αλλά… μου λέει… είχα απολυθεί από φαντάρος εκείνη την εποχή και ήμουν στο χωριό… ξέρεις… δεν πήγαινα σε καν ’να χωράφι…
Γιάννης: Και ξεκινήσατε βόρεια, επάνω;
Βαγγέλης: Θα πω εγώ την ιστορία να την γράψει και το παλικάρι…
Κουμπάρος: Αν ζούσε ο Μαρινάτος, θα είχαμε λιμάνι από κάτω, τώρα... Δεν θα είχαμε τον Αθηνιό... Ήταν πολύ ενεργητικός άνθρωπος...
Βαγγέλης: Πήγε στον πρόεδρο που είχαμε στο Ακρωτήρι και λέει «θέλω να βρω κάτι αρχαία εδώ πέρα, έχω ακούσει από…» Εν πάσει περιπτώσει… μου λέει ο πρόεδρος… εμένα... «βρε, ήρθε ένας ξένος»… γιατί εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε τουρισμός και άμα βλέπαμε έναν άνθρωπο που δεν τον ξέραμε τον ελέγαμε ξένο… «ήρθε ένας ξένος», μου λέει, «και ψάχνει να βρει κάτι αρχαία»… εμείς δεν ξέραμε τι πάει να πει αρχαία… «και θέλει έναν άνθρωπο να πάει… να… του σκάψει» ξέρω ‘γω τι… «κάτω στους Φαβατάδες»… Φαβατάδες[1] λέγεται η περιοχή… που είναι τα πράγματα…
Κλέαρχος: Φαβατάδες
Βαγγέλης: Φαβατάδες… Εκάνανε πολύ φάβα…Τα χωράφια αυτά ήτανε… φάβα… «Πας;», μου λέει, «και πληρώνει μεροκάματο καλό, πας;». Του λέω «αμέ! πάω!». «Έλα αύριο το πρωί», μου λέει, «εδώ» να πάμε στα Φηρά… γιατί έμενε στα Φηρά…
Γιάννης: Ο Μαρινάτος
Βαγγέλης: Ο Μαρινάτος… «Πάρε μία αξίνη και ένα φτιάρι»
Γιάννης: Σκουπάκι, ξέρω ‘γω…
Βαγγέλης: Ναι… Λέω «εντάξει!». Πράγματι το πρωί πάω στον Άγιο […] ξέρεις που είναι ο Άγιος […]. Ήλθε εκείνος με το ταξί… Του λέει ο πρόεδρος «…το παιδί… να πάτε κάτω…». Κατεβαίνουμε…. Μονοπάτι ήτανε… δεν υπήρχαν δρόμοι και…
Γιάννης: Ναι… ναι… ναι…
Βαγγέλης: Πάμε εκεί πέρα… Μου λέει «για σκάψε εδώ πέρα!». Όταν μου είπε να σκάψω… ξέρεις που; Που είναι τώρα τα… που είναι η Κατίνα; Η Κατίνα[2]… το φυλάκιο από πάνω…
Γιάννης: Ναι… ναι… ναι..
Βαγγέλης: Λίγο από κάτω… Από κάτω εκεί, ακριβώς… Μου λέει «για σκάψε εδώ πέρα». Εγώ, αφού μου είχε πει ο πρόεδρος θα πάρω και καλό μεροκάματο, παιδί εγώ, νέος, ας πούμε…
Γιάννης: Βάραγες εκεί, ε;
Βαγγέλης: «Ωπ!!», μου κάνει αυτός, «Στοπ!!». «Δεν είναι…», μου λέει, «σιγά – σιγά!!». Λοιπόν, «αργά, πιο αργά!»… έκανα εγώ…
Γιάννης: Έφυγε η άσπα από πάνω και βρήκες ελαφρόπετρα;
Βαγγέλης: Κυρ. Γιάννη μου, κατά σύμπτωση, όπως έσκαβα εγώ εκεί… γιατί ήταν έτσι… κατηφορικός… κι όπως έσκαβα κι έβγαλα τα χώματα… βγαίνουνε δυο πιθαράκια δίδυμα… το ένα δίπλα στο άλλο… Μου λέει «κράτει!», «κράτει!», μου λέει… Δεν είχαμε τότες ούτε σκουπάκια, ούτε… αυτά… μου λέει «με το χέρι σου κάνε»… «Εδώ είμαστε», λέει αυτός, «τώρα. Εδώ είναι τα αρχαία»… «Εδώ», μου λέει, «παιδί μου, πριν εκατό χρόνια[3] και, είχε έρθει ένας Γερμανός αρχαιολόγος και με αυτό το χαρτί ήρθα εγώ εδώ», και μου είπε το νότιο μέρος της Σαντορίνης… Ένα λεπτό, συγνώμη [μιλάει στο τηλέφωνο] Ακούς; Εν πάσει περιπτώσει, τα καθαρίσαμε αυτά από το… τα φωτογράφισε εκείνος… Μου λέει «εδώ είναι τα αρχαία, γιατί πριν εκατό χρόνια έχω ένα χαρτί εγώ από έναν Γερμανό αρχαιολόγο [4] ότι στο νότιο μέρος της Σαντορίνης υπάρχουν αρχαία και πολύ χρυσό![5]». Έτσι μου ‘πε… Αυτήν την λέξη μου είχε πει… «Τα αρχαία», μου λέει, «είναι εδώ», «το χρυσό θα δούμε που θα τον βρούμε». Μου λέει «εγώ θα φύγω τώρα να πάω στην Αθήνα…». Αυτός μόλις τα είδε…
Γιάννης: Εσύ ακούγοντας, όμως, για χρυσό, σαν παιδί τότε, δεν σκέφτηκες «να πάω να σκάψω και μόνος μου»;
Βαγγέλης: Όχι!
Γιάννης: Όχι…
Βαγγέλης: Όχι, καθόλου… Δεν ήξερα τι πα να πει… Και το χρυσό, ακόμα, δεν ήξερα, να πούμε…
Γιάννης: ναι, τι χρώμα έχει…
Βαγγέλης: …τι χρώμα έχει… Μου λέει: «τώρα θα φύγω να πάω στην Αθήνα, να δείξω ότι πράγματι τα βρήκαμε τα αρχαία. Εσύ βρες κα ‘να δυο εργάτες ακόμα και… σιγά - σιγά», μου λέει… «να βρείτε και κάτι άλλο μέχρι να γυρίσω» και αυτά… και… «όλα καλά», μου λέει… «Εσείς είσαστε τυχεροί από την καλή… Θα πουλάτε», μου λέει, «κομπολόγια και θα κονομάτε τον χρυσό». Αυτό που λέμε ότι υπάρχει και χρυσό… «Θα βγά’τε πολλά λεφτά». Αυτήν την λέξη την θυμάμαι…
Γιάννης: Έφυγε αυτός, εν τω μεταξύ, και εσείς…
Βαγγέλης: …και με άφησε εμένα…
Γιάννης: …εξακολουθούσατε να…
Βαγγέλης: …να βρω και κα’νά δυο εργάτες… να σκάψουμε να βρούμε και κάτι άλλο ακόμα, ό,τι βρούμε… Με άφησε εμένανε υπεύθυνο να βρω και κα’να δυο τρεις εργάτες μέχρι να γυρίσει… τρεις – τέσσερις μέρες…
Γιάννης: [μιλάει στο τηλέφωνο]
Βαγγέλης: Μάζεψα, όμως, εγώ δύο τρεις φίλους… έτσι κι έτσι… ελάτε, να πούμε, γιατί βρήκανε κάτι αρχαία… δύο τρεις φίλοι… πάμε εκεί… σκάβαμε… όπως σκάβαμε εκεί πέρα ρε παιδιά… βγάζουμε ένα πιθάρι μεγάλο… τόσο! Λέω «σιγά σιγά, όπως μου είπε», λέω, «ο αρχαιολόγος, ο άνθρωπος αυτός», λέω, «σιγά σιγά να το βγάλουμε». Μόλις το βγάζουμε, παίρνει ένας από όλους… από αυτούς… ένα… όπως ήταν ο κασμάς… το φτυάρι που σκάβαμε… εκεί… τραβάει μια και το κάνει κομμάτια… «Ρε συ, τι έκανες, ρε;» «εεε.. βρρρεεε..», λέει… Ανθρώποι, δηλαδή, που δεν ξέραν τι αξία έχει και τι άξιζε… Βρήκαμε και κάτι άλλα σπασμένα… κάτι έτσι… Έρχεται ο Μαρινάτος…
Γιάννης: Μέσα είχε τίποτα το πιθάρι αυτό;
Βαγγέλης: Όχι… δεν είχε τίποτα! Έρχεται ο Μαρινάτος, το βλέπει το πιθάρι, που ήτανε γερό και το βρήκε σπασμένο… γιατί φαίνεται…
Γιάννης: Ναι… ναι…
Βαγγέλης: Ξέρετε αυτό… Αφού ήταν ολόγερο… Μου λέει «Βαγγελάκη Αλεφραγκή, γιατί το σπάσατε;» Εγώ κυρ. Γιάννη τώρα, τι να πω; Να πω ότι το ‘σπασε ο Γιάννης;
Γιάννης: Από λάθος, ξέρω ‘γω…
Βαγγέλης: «Δεν ξέρω», λέω, τι… «Έξω», μου λέει «από την ανασκαφή». «Έξω», μου λέει «από την ανασκαφή. Σε άφησα», μου λέει, «υπεύθυνο και… Με κατάστρεψες!», μου λέει… «Κύριε Μαρινάτο...»… ήτανε πολύ βλάσφημος…
Γιάννης: Πολύ βλάσφημος ήταν, ε; Έβριζε, ε;
Βαγγέλης: Του κάνω και ‘γω, με συγχωρείς, «Άντε γαμήσου και εσύ και τα αρχαία σου!»… Εγώ του λέω «δεν ξέρω ποιος το ‘σπασε»… δεν ήθελα να… εγώ τον άνθρωπο τον ήξερα… εγώ τον είδα… αλλά δεν ήθελα να του πω, τώρα… «έσπασε, δεν ξέρω…»… Έφυγα, αλλά μετά ξεκίνησε αυτός… έφυγα εγώ… τέρμα! Εγώ έφυγα από την ανασκαφή… […] μετά τι γινότανε… ανασκαφή… κόσμο… αυτά… ήθελε να κάνει και […] με πήρε ο εργολάβος εμένα μαζί του και του κουβαλούσα […] με τα γαϊδούρια αμμοχάλικα… δεν υπήρχανε τότε νταμάρια και τέτοια… και έκανε τα δωμάτια… όλα αυτά… πάνω από […] …και από αυτόν έφυγα εγώ, γιατί… εντάξει… εγώ δεν ήθελα να γίνω ρουφιάνος για τον φίλο μου…
Γιάννης: Τελικά πως παραπάτησε αυτός και… έπεσε και σκοτώθηκε;
Βαγγέλης: Μετά εγώ δεν ήμουν εκεί…
Γιάννης: Α, δεν ήσουν εκεί… Δεν ξέρεις, δηλαδή…
Βαγγέλης: …αλλά πήγε να φωτογραφίσει κάτι που βρήκε και όπως έκανε πίσω…
Γιάννης: Τον σπρώξανε;
Βαγγέλης: Όχι, όχι! Δεν τον εσκότωσε κανένας, γιατί να τον σκοτώσουν; Δεν το πιστεύω…
Κλέαρχος: Έχουμε ακούσει… λέει ότι… ότι είχε αρχίσει να λέει «θα σκάψουμε και σε αυτό το κτήμα, θα σκάψουμε και σε αυτό το κτήμα, θα σκάψουμε και στο άλλο κτήμα και… κάποιοι αγχωθήκανε για τα κτήματα…»
Ακρωτηριανός: Όταν δούλευε ο Μαρινάτος, εγώ τον έζησα ένα διάστημα… Δεν πα να πήγαινε ο πρωθυπουργός της Αμερικής […] «φύγε γιατί τώρα δουλεύω!». Τον δρόμο από πάνω… αυτό… του Ακρωτηριού… τον εκάμαμε εμείς… τον επατήσαμε… ρίξαμε τα ασφαλτικά τα πάντα… […] κάναμε τον εργολάβο…
Βαγγέλης: Ο Μαρινάτος ήτανε πολύ παλικάρι… κανέναν… Άλλο που μάλωσα μαζί του… και τον έβρισα… και του είπα… του είπα και την κουβέντα αυτή...


Σημειώσεις:

[1] Οι "Φαβατάδες" ήταν περιοχή με χωράφια που ήταν σπαρμένα με φάβα. Βρίσκονταν στην περιοχή του Συγκροτήματος Δ του προϊστορικού οικισμού.

[2] Η Αικατερίνη Αρβανίτη, η σύζυγος του Μηνά Αρβανίτη, του παλαιού αρχιφύλακα των ανασκαφών είναι σήμερα αυτή η αρχιφύλακας των ανασκαφών.
[3] Ακριβώς 100 χρόνια πριν το 1967, όταν ο Μαρινάτος εμφανίστηκε στο Ακρωτήρι, το 1867, υπήρξε ανασκαφική δραστηριότητα στην περιοχή από τον Γάλλο γεωλόγο και πετρολόγο Ferdinand André Fouqué (Φερδινάνδο Φουκέ).
[4] Αν πράγματι ο Μαρινάτος αναφέρθηκε σε κάποιον Γερμανο, το πιο πιθανό είναι ότι πρόκειται για τον βαρόνο Hiller von Gaertringen, ο οποίος είναι αυτός ο οποίος ανέσκαψε την Αρχαία Θήρα στο Μέσα Βουνό και οργάνωσε και μικρότερες ανασκαφές σε διάφορα σημεία του νησιού. Άλλη εκδοχή είναι να πρόκειται για έναν από τους συνεργάτες του Hiller, τον Robert Zahn, ο οποίος έκανε ανασκαφές στην περιοχή του "Ποταμός". Πάντως μεγάλη ανασκαφική έρευνα έκανε στην περιοχή του Φαβατά η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, η οποία πιθανότατα είχε ανακαλύψει την Ξεστή ΙΙ.
[5] Η αναφορά σε "χρυσό" φέρνει ξανά στον νου τις ανασκαφές του Φουκέ το 1867 στην περιοχή "Ποταμός", κοντά στις ανασκαφές του Ακρωτηρίου, ο οποίος είχε βρει δύο χρυσούς κρίκους.

Περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία των ανασκαφών στην Θήρα μπορεί να βρει κανείς στο βιβλίο της Ίριδας Τζαχίλη "Οι αρχές της Αιγαιακής Προϊστορίας - Οι ανασκαφές στη Θήρα και τη Θηρασιά τον 19ο αιώνα", εκδόσεις Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Αθήνα 2006, ISBN: 960-7945-97-2.

[ENG] Vaggelis Alefragis, the first worker that dug for archaeologist Spiridon Marinatos at Akrotiri of Santorini describes the story of the discovery of the prehistoric site...

BG CH CR CZ EN FR DE IT JA PL RO RU