Η παρακμή ή η ακμή; | The decline or the flourishing?

Ακρωτήρι Θήρας και Κρήτη

Οι συστηματικές ανασκαφές στο Ακρωτήρι της Θήρας ξεκίνησαν το 1967 από τον καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο, στην προσπάθεια του να επαληθεύσει μια παλιά δική του θεωρία, που είχε δημοσιεύσει ως Έφορος Αρχαιοτήτων Κρήτης το 1939, ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας προκάλεσε την κατάρρευση του πολιτισμού της Μινωικής Κρήτης.

Ο Άξονας 12-13 του υπό κατασκευή στεγάστρου στο Ακρωτήρι / Axis D12-D13 of the under-construction Shelter above the archaeological site of Akrotiri

Από τα ευρήματα των ανασκαφών είναι πλέον γνωστό ότι η περιοχή του Ακρωτηρίου κατοικήθηκε κατά την Ύστερη Νεολιθική περίοδο (γύρω στο 4500 π.Χ.) και κατά τον 18ο αιώνα π.Χ. είχε εξελιχθεί σε πόλη. Στις αρχές του 17ου αιώνα π.Χ. ισοπεδώθηκε από σεισμό, αλλά ξανακτίστηκε επάνω στα ερείπια και άκμασε κατά την Υστεροκυκλαδική Ι περίοδο, μέχρι τον ενταφιασμό της από την Μινωική έκρηξη.

Η πρώτη κλασσική χρονολόγηση της Μινωικής έκρηξης βασίστηκε σε συγκριτικές μελέτες της τεχνικής των αγγείων και σε Αιγυπτιακές πηγές και είχε εκτιμηθεί ότι η έκρηξη του ηφαιστείου που κατέστρεψε την πόλη είχε συμβεί το 1500 π.Χ.. Οι απόλυτες χρονολογήσεις, όμως, που έγιναν με βάση τον ραδιενεργό άνθρακα, τη δενδροχρονολόγηση και την παγοχρονολόγηση μετατόπισαν την ημερομηνία 100 με 150 χρόνια παλαιότερα, ενώ η πλέον πρόσφατη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα ενός κλαδιού ελιάς που θάφτηκε από την τέφρα της έκρηξης τοποθετεί την ημερομηνία μεταξύ 1627 και 1600 π.Χ. με πιο πιθανό το διάστημα μεταξύ 1613 με 1614 π.Χ.. Σε σχέση με την εποχή του χρόνου που έγινε η έκρηξη, πιθανολογείται ότι ήταν άνοιξη, καθώς έχουν ανακαλυφθεί στο στρώμα των υλικών της έκρηξης κόκκοι γύρης από ελιές και κωνοφόρα δέντρα.

Η νέα χρονολόγηση αποδεικνύει την μη σύνδεση της έκρηξης με την καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού. Αυτό δεν σημαίνει, ούτε ότι η έκρηξη δεν ήταν ισχυρότατη - άλλωστε θεωρείται ότι ήταν η μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου στον κόσμο τα τελευταία 10.000 χρόνια - ούτε ότι δεν επηρέασε τον Μινωικό πολιτισμό... Απλά δεν ήταν αυτό το γεγονός που τον κατέστρεψε...


"Τράπεζα προσφορών με δελφίνια", Ακρωτήρι, Ώριμη Υστεροκυκλαδική Ι περίοδος / "Offering Table with dolphins", Akrotiri, Mature Late Cycladic I Period (17th B.C.)



Η τοιχογραφία με τα δελφίνια, Κνωσσός (φωτογραφία από την Wikipedia) / The fresco with the dolphins, Knossos, Creta (photo from Wikipedia)


Αντίθετα, η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας δεν σηματοδοτεί την καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού, αλλά την ακμή του: "Η περίοδος της ακμής του Μινωικού πολιτισμού ονομάζεται Νεοανακτορική φάση (1700-1450) ακριβώς επειδή κτίσθηκαν νέα ανάκτορα στην Κνωσό, στην Φαιστό, στα Μάλια και στην Ζάκρο". Το ότι η ακμή του Μινωϊκού πολιτισμού ακολουθεί την καταστροφή της Θήρας μπορεί να ερμηνευτεί ως εξής:

α. Ήταν από παλιά γνωστό ότι τα παλάτια της Κρήτης υπέστησαν μεγάλες ζημιές από σεισμό γύρω στο 1700-1600 π.Χ.. Σήμερα ξέρουμε ότι αυτό συνδέεται με την καταστροφική έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (την αποκαλούμενη και "Μινωϊκή")... Οι Μινωίτες είχαν την ευκαιρία πάνω στα ερείπια των παλαιότερων παλατιών τους να κτίσουν τα επιβλητικά και μεγαλόπρεπα παλάτια που ξέρουμε σήμερα.

β. Η καταστροφή της Θήρας εξαφάνισε τους μεγαλύτερους ανταγωνιστές των Μινωιτών, δηλαδή τους Θηραίους... Έτσι, η οικονομία και οι εμπορικές δραστηριότητες των Μινωιτών ενισχύθηκαν, το οποίο οδήγησε σε μεγάλη οικονομική ευμάρεια...

γ. Πιθανώς, διασωθέντες από την Θήρα μετέφεραν τεχνογνωσία προς την Κρήτη, ενώ θα υπήρχε και πολιτισμική επιρροή...


Η "Μινωϊκή έκρηξη" και η Αίγυπτος


Θραύσμα από το δάπεδο Αιγυπτιακού παλατιού, 1350 π.Χ., Αιγυπτιακό Μουσείο Βερολίνου / Fragment of Palace floor, Neues Reich, 18, Dynastir, um 1350 v.Chr. Amarna, Sudpalast; Gipsstuck; AM 15335, Egyptian Museum of Berlin


Διαφορετικά πρέπει να ήταν τα πράγματα σε σχέση με την Αίγυπτο. Η ηφαιστειακή έκρηξη της Θήρας φαίνεται να συμπίπτει με την κατάληψη της Αιγύπτου από τους Υξώς, τους "βοσκούς βασιλείς", η οποία χρονολογείται γύρω στο 1650 π.Χ... Κατά μία θεωρία οι Υξώς κινήθηκαν προς την Αίγυπτο εξαιτίας του λιμού που προέκυψε από την καταστροφή των ευαίσθητων σιτοβολώνων της Μέσης Ανατολής λόγω της ηφαιστειακής έκρηξης... Οι Υξώς, κατά την περίοδο της κυριαρχίας τους, διατήρησαν καλές εμπορικές σχέσεις με την Μινωική Κρήτη... Ήταν, όμως, μισητοί για τους Αιγύπτιους και εκδιώχθηκαν από τον Κεμόσες, αρχικά, και οριστικά από τον Αχμωσις Α', γύρω στο 1550 π.Χ., ενώ όλα τα αρχεία τους καταστράφηκαν... Οι Αιγύπτιοι διακόπτουν τις εμπορικές σχέσεις των Υξώς με τους Κρήτες, πράγμα που οδηγεί σε οικονομική παρακμή την Μινωική Κρήτη....



Τοιχογραφία με πτηνό, Ακρωτήρι, Ώριμη Υστεροκυκλαδική Ι, 17ος αιώνας π.Χ. / Wall-painting with bird, Akrotiri, mature Late Cycladic I, 17th Century b.C.


Πρέπει να σημειωθεί πάντως, ότι το εύρος των χρονολογικών εκτιμήσεων για τα διάφορα γεγονότα που αφορούν την Αιγυπτιακή ιστορία, το οποίο δίνει η αρχαιολογική επιστήμη, είναι πολύ μεγάλο, έτσι, πιθανές - έστω και μικρές - διαφοροποιήσεις στις παραπάνω χρονολογίες μπορούν να αλλάξουν σημαντικά την σειρά των γεγονότων και τις σχέσεις αιτίας και αποτελέσματος...


[ENG] The decline or the flourishing?: Akrotiri and Crete: Systematic excavations at Akrotiri of Thera (Santorini) began in 1967 by Professor Spiros Marinatos in his attempt to verify an old theory of him, which he published in 1939, when he was Inspector of Antiquities in Crete. According to his theory, the eruption of Thera caused the collapse of the civilization of the Minoan Crete. From the findings of the excavations is now known that the Akrotiri area was inhabited during the Late Neolithic period (circa 4500 BC) and till the 18th century BC had become a city. In the early 17th century BC was levelled by an earthquake but it was rebuilt on the ruins and flourished during the Late Cycladic I period until its "burial" by the Minoan eruption. The first traditional chronology of the Minoan eruption was based on comparative studies of the pottery and from Egyptian sources and it was estimated that the eruption that destroyed Akrotiri happened in 1500 BC. The absolute chronology, however, made on the basis of radioactive carbon, dendrochronology and ice-chronology, sifted the date by 100-150 years and the most recent chronology with radioactive carbon of an olive branch buried in the ashes of the explosion put the date between 1627 and 1600 BC, and more likely is the period between 1613-1614 BC. In relation to the season when the explosion took place, it is believed that it was spring. This means that the so-called "Minoan Explosion" did not have anything to do with the decline of the Minoan civilization. That does not mean neither that the explosion was not very strong - it is considered to be the biggest volcanic eruption in the world in the last 10,000 years - nor that it did not affect the Minoans... It was just not the reason of their decline... On the opposite, the eruption of Thera is not related to the destruction of the Minoan civilization, but to its flourish: "The period of prosperity of the Minoan civilization is called the New Palace Phase (1700-1450) just because new palaces were built at Knossos, Phaistos, Malia and Zakros". The fact that the Minoan civilization reached its peak following the eruption of Thera can be interpreted as follows: [a]. It was well known from long time ago that the Cretan palaces were severely damaged by an earthquake about 1700-1600 BC. Today we know that this is linked to the catastrophic eruption of Thera... The Minoans had the opportunity to build, over the ruins of their old palaces, the towering and magnificent palaces which we know today, [b]. The destruction of Thera destroyed the biggest competitors of the Minoans, i.e. the Therans... Thus, economy and trade activities of the Minoans were strengthened, which led to great economic prosperity, [c]. Probably survivors from the Thera found refuge on Crete bringing together their know-how, while there was also a cultural influence... The "Minoan eruption" and Egypt: Things seem to be different in relation to Egypt. The eruption of Thera appears to coincide with the conquest of Egypt by the Hyksos, the "shepherd kings", which dates back to 1650 BC. According to one theory, the Hyksos moved to Egypt because of famine resulting from the destruction of the sensitive breadbaskets of the Middle East because of the volcanic eruption of Thera... The Hyksos, during the period of their sovereignty, have maintained good trade relations with Minoan Crete... They were driven away, at the beginning, by Kemoses and finally by Ahmose I, around 1550 b.C., while all their records were destroyed... The Egyptians interrupted the commercial relations between Hyksos and the Cretans, which led to economic decline of the Minoan Crete... It should be noted however, that the range of time estimations of various events related to Egyptian history that the archaeological science provides, is big, so possible - even small - variations on the previous dates could drastically change the line of events and the relationship between causes and effects...

BG CH CR CZ EN FR DE IT JA PL RO RU